Farelerde Erken Yaşam Sıkıntısı için Bir Model Olarak Sınırlı Yatak Takımı ve Yuvalama

Doğum sonrası erken dönem, çevresel etkilerin gelişimin yörüngesini değiştirebileceği kritik bir gelişimsel penceredir. Örneğin, erken yaşam sıkıntısı (ELA), bilişsel ve duygusal işlevlerde uzun vadeli değişikliklere neden olmak için beyin gelişimini değiştirebilir. ELA örnekleri arasında fiziksel veya duygusal istismar, ihmal, yetersiz kaynaklar ve çocukluk veya ergenlik döneminde meydana gelen öngörülemeyen bir ev ortamı yer alır¹. ELA’nın depresyon, madde kullanım bozukluğu, travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) ve anksiyete gibi bozuklukların gelişimi için bir risk faktörü olduğu bilinmektedir 2,3,4,5. Bu, ABD’deki çocukluk çağı yoksulluğu düzeylerinin 2021’de %5,2’den 2022’de %12,4’e çıkarak son zamanlarda iki kattan fazla arttığı göz önüne alındığında^{önemlidir 6} ve yoksulluğun kendisi mutlaka ELA olmasa da, çeşitli ELA türlerinin olasılığını artırır⁷.

Hayvan modelleri, erken yaşam stresinin beyin gelişimi ve yetişkin sonuçları üzerindeki etkilerini anlamak için uzun zamandır gerekli olmuştur. Son yıllarda bu fenomeni incelemek için kullanılan iki ana hayvan modeli, anne ayrılması (MS) ve sınırlı yatak ve yuvalama malzemelerinin (LBN) neden olduğu yoksul bir ortamdır. MS, ebeveyn yoksunluğunun bir modeli olarak geliştirilmiştir⁸. İçinde, kemirgen barajları, sütten kesilene kadar her gün birkaç saat boyunca, genellikle birkaç saat yavrularından alınır⁸. MS paradigmasının yetişkinlikte^depresif ve anksiyete benzeri davranışlara 9 ve kronik strese karşı anormal bir tepkiye^{neden olduğu bulunmuştur 10,11}. Öte yandan, ilk olarak Baram laboratuvarında¹² geliştirilen LBN modeli, barajı yavrulardan ayırmaz, bunun yerine yavruların yetiştirildiği ortamı değiştirerek düşük kaynaklı bir ortamı taklit eder^12,13. Bu modelde yuvalama materyali miktarının azaltılması ve yataklara doğrudan erişimin engellenmesi, barajlardan kaynaklanan anne bakımının aksamasına neden olur³. Bilişsel ve duygusal beyin devrelerinin¹⁴ düzgün gelişimi için sağlam ve öngörülebilir anne bakımı gerektiğinden, LBN’den parçalanmış anne bakımı, aşırı aktif Hipotalamik-Hipofiz-Adrenal (HPA) ekseni, çoklu beyin bölgelerinde kaydırılmış uyarıcı-inhibitör denge, artmış kortikotropin salgılayan hormon (CRH) seviyeleri ve yavrularda depresif benzeri davranış^13, 15,16,17,18,19.

ELA’nın nöropsikiyatrik bozukluklar için artmış riskle sonuçlandığı kesin mekanizma tam olarak anlaşılamamıştır. HPA eksen devresindeki^(19,20) değişikliklerle ilgili olduğu düşünülmektedir ve son kanıtlar bunun mikroglial sinaptik budama^19’daki değişikliklerden kaynaklanabileceğini göstermektedir. LBN modelinin, perinatal ortamın beyin gelişimi ve uzun vadeli davranışsal sonuçlar üzerindeki etkisini anlamak için çok önemli bir araç olduğu gösterilmiştir. Bu model başlangıçta sıçanlar için geliştirilmiş olsa da, mevcut transgenik araçlardan yararlanmak için fareler için de uyarlanmıştır^12,13. Özellikle, model her iki türde de çok benzerdir ve HPA eksenindeki değişiklikler, bilişsel eksiklikler ve depresif benzeri davranışlar gibi oldukça yakınsak sonuçlara neden olur, böylece türler arası faydasını ve translasyon potansiyelini vurgular. Bu makale, farelerde sınırlı yatak ve yuvalama modelinin nasıl kullanılacağına, modelin etkinliğini ve beklenen sonuçları doğrulamak için anne davranışı ve yavru sonuçlarının nasıl toplanacağına ve analiz edileceğine dair ayrıntılı bir açıklama sağlayacaktır.