Het sympathische zenuwstelsel – een van de twee belangrijkste onderdelen van het autonome zenuwstelsel – wordt geactiveerd in tijden van stress. Het bereidt het lichaam voor op de uitdagingen van een veeleisende omstandigheid en remt essentiële lichaamsfuncties – zoals de spijsvertering – die op dit moment een lagere prioriteit hebben.
Als student ben je misschien weleens de klas binnen te lopen en met een onverwachts examen verrast. Op het moment dat je je dit realiseert, krijg je misschien een naar gevoel in je buik, een droge mond en begint je hart plotseling te bonzen. Dit zijn tekenen dat het sympathische systeem in actie komt om te reageren. Hoewel je misschien geen direct gevaar loopt, is het systeem geëvolueerd om onmiddellijk te reageren op stress of bedreigingen: bloed wordt uit het spijsverteringsstelsel en de huid weggeleid om de energietoevoer naar de spieren te vergroten. De hartslag en de doorbloeding nemen toe en de pupillen worden groter om de visuele waarneming te maximaliseren. Tegelijkertijd geeft de bijnier epinefrine af aan de bloedsomloop. Je lichaam is nu klaar om actie te ondernemen, of dat nu betekent: snel vluchten voor gevaar of vechten tegen welke dreiging dan ook.
Het sympathische zenuwstelsel kan worden geactiveerd door verschillende delen van de hersenen, waarbij de hypothalamus een bijzonder belangrijke rol speelt. Sympathische instructies van het centrale zenuwstelsel worden van preganglionische neuronen in de thoracale en lumbale delen van het ruggenmerg via drie hoofdroutes naar het perifere zenuwstelsel gestuurd – waar ze uiteindelijk effect hebben.
De eerste route omvat preganglionische neuronen die verbinding maken met een nabijgelegen keten van ganglia – clusters van neuronale cellichamen – die door de wervelkolom loopt en vaak de sympathische keten wordt genoemd. Het signaal activeert postganglionische neuronen die naar organen of klieren gaan om hun functie te reguleren. Ze zorgen voor de verwijding van de pupillen – waardoor er meer licht in de ogen komt; ontspanning van de luchtwegen – waardoor meer zuurstof wordt toegevoerd; en vernauwing van de bloedvaten en versnelling van de hartslag – waardoor meer bloed naar de spieren wordt gestuwd.
In de tweede route sturen preganglionische neuronen signalen naar ganglia die verder van het ruggenmerg af liggen en dichter bij de doelorganen liggen. Hier activeren ze postganglionische neuronen die de activiteit van organen, zoals de maag, pancreas, lever, darmen, blaas en geslachtsorganen, regelen. Effecten van deze route zijn onder meer het remmen van de spijsvertering en het plassen, en het stimuleren van orgasmes.
In de derde route reist een kleine groep preganglionische neuronen van het ruggenmerg rechtstreeks naar de bijnier, waar ze de afscheiding van de hormonen adrenaline en noradrenaline in de bloedbaan stimuleren – en zo de stressreactie door het hele lichaam bevorderen.
Het sympathische zenuwstelsel is geëvolueerd om dieren in staat te stellen zo goed modelijk te reageren op onmiddellijke bedreigingen, zoals de plotselinge ontmoeting met een roofdier of rivaal. Hoewel mensen de meeste oerangsten achter zich hebben gelaten, kan het sympathische systeem van het lichaam nog steeds op precies dezelfde manier op stressvolle situaties reageren. Dit komt door de afgifte van de hormonen epinefrine – ook wel adrenaline genoemd – en cortisol.
Onder normale omstandigheden wordt het systeem kort geactiveerd en zijn deze hormonen niet lang aanwezig in de bloedsomloop. Moderne stressfactoren in ons dagelijks leven kunnen dit systeem echter overactiveren en het lichaam voor langere perioden blootstellen aan deze stoffen, wat nare gevolgen kan hebben. Dit kan bijvoorbeeld angst, depressie, hartaandoeningen, gewichtstoename en slaapstoornissen veroorzaken. Het universitaire leven kan veeleisend en uitdagend zijn, dus het is van cruciaal belang om de stress op een gezonde manier te beheersen. Enkele strategieën om met stress om te gaan zijn bijvoorbeeld gezond eten, voldoende slaap krijgen, sociale relaties onderhouden en indien nodig professionele hulp zoeken.
